Van een komma een punt maken

Vrijheid van meningsuiting onder vuur  

 Een rechterlijke tik op de vingers voor De Telegraaf: een verplichte rectificatie onder een column. Niet vanwege een feitelijke onjuistheid, maar vanwege een vermeende verkeerde interpretatie door de lezer. Dat is een verontrustende ontwikkeling, en niet alleen voor de journalistiek.  

 De kwestie draait om een column van Nausicaa Marbe waarin zij schreef dat een ‘solidariteitsdemonstratie met Gaza’ werd georganiseerd door “aan Hamas gelieerde organisaties, Milli Görus en de moskee-koepel FIO.” De moskee-koepel FIO was bang dat zij nu ook gezien zou worden als een aan Hamas gelieerde organisatie en stapte naar de rechter. De rechter erkent dat de strikt taalkundige uitleg van de tekst er niet toe leidt de  FIO wordt bestempeld als een organisatie die aan Hamas is gelieerd. En het was ook nooit de bedoeling van deze columniste. En toch vindt de rechter dat er gerectificeerd moet worden, omdat de gemiddelde lezer de zin mogelijk verkeerd zou kunnen uitleggen. 

Prikkelende meningen  

Maar waar ligt de verantwoordelijkheid? Bij de schrijver of bij de lezer? Een column is bij uitstek een opiniestuk, bedoeld om te prikkelen, uit te dagen en soms te provoceren. De vrijheid om scherpe bewoordingen te gebruiken is een kernwaarde van een vrije pers. De rechter erkent dit ook: overdrijving, ironie en provocatie horen bij een column. Toch wordt hier diezelfde vrijheid beperkt door een opgelegde rectificatie – niet omdat er feitelijke onjuistheden zijn vastgesteld, noch omdat de schrijver iets suggereert wat niet zou kloppen maar omdat sommige lezers de boodschap anders kunnen opvatten. Dit gaat ver. 

Gevaarlijk precedent

Wat betekent dit voor de toekomst? Moeten columnisten voortaan bij elk scherp oordeel nadenken over hoe een ‘gemiddelde lezer’ het zou kúnnen misverstaan? Moet journalistiek voorspelbaar en risicoloos worden om rechtszaken te vermijden? Dit vonnis kan een gevaarlijk precedent scheppen waarin subjectieve interpretatie zwaarder weegt dan journalistieke vrijheid. 

De kern van dit debat gaat dan ook niet over de reputatie van FIO, maar over de vraag of we nog een open en kritisch debat mógen en kunnen voeren over controversiële onderwerpen. De Telegraaf heeft overigens betoogd dat er voldoende feiten waren om een verband tussen bepaalde organisaties en Hamas te leggen. De rechter erkent zelfs dat het woord ‘gelieerd’ meerdere interpretaties heeft en dat er een basis is voor de bewering dat een van de betrokken partijen banden heeft met Hamas. Toch wordt het medium verplicht afstand te nemen van de eigen tekst, omdat een verkeerde indruk zou kunnen ontstaan.  

Begrijp me goed

Dit raakt de kern van de persvrijheid. Want nu moet de media zich in bochten wringen om niet verkeerd begrepen te worden. Is dat de nieuwe standaard? Als dat zo is, dan is de vrijheid van meningsuiting niet langer vrij, maar geconditioneerd. En dat zou een schrikbeeld moeten zijn voor iedereen die waarde hecht aan een robuust maatschappelijk debat zonder censuur of beperkingen.  

De Telegraaf mag de column wel laten staan, maar zij moet een tekst toevoegen waarin wordt uitgelegd dat de formulering “ongelukkig” is en dat de columniste niet bedoelde te suggereren dat FIO aan Hamas is gelieerd. Is dat een overwinning voor de vrijheid van meningsuiting? Nauwelijks. Het is eerder een signaal dat rechters zich steeds vaker bemoeien met journalistieke expressie, en niet alleen met expressie maar nu ook met hoe een lezer mogelijk ‘verkeerd leest’. Voor een columnist wordt het glad ijs, want als men rekening moet gaan houden met alle mogelijke manieren waarop een lezer (mis)interpreteert kun je eigenlijk wel stoppen met schrijven. Juist als het gaat om heikele onderwerpen is het van belang dat de vrijheid van meningsuiting door de rechtstaat beschermd blijft. Dat de rechter het nodig acht een nieuwsmedium te vertellen dat zij uitleg moeten geven bij een column (het was zo niet bedoeld) omdat we niet meer beschikken over de juiste taalkundige kwaliteiten, zou ons allemaal zorgen moeten baren.  Zo worden feiten meningen en juist daar zou de rechtstaat ons tegen moeten beschermen.

Hoger beroep 

Gelukkig drong secretaris Thomas Bruning van de Nederlandse Vereniging van Journalisten aan op een hoger beroep. Hij schreef: Je kan geen stuk meer schrijven als de rechter gaat bedenken wat een lezer erin zou kunnen lezen, maar wat er niet staat.

De Telegraaf gaat inderdaad in hoger beroep. We houden u op de hoogte van de verdere ontwikkelingen. Geen punt.