Worden journalisten straks overbodig door AI?

 AI en Auteursrecht

Toen de automatische camera werd uitgevonden, vreesden velen het einde van de fotografie als kunstvorm. Men dacht dat iedereen nu met een druk op de knop een perfecte foto kon maken. Er ontstond zelfs discussie over het auteursrecht op foto's gemaakt met deze camera's. Hoorden die rechten niet toe aan de camera, of aan de uitvinders ervan? Nu, jaren later, weten we beter. Fotografie is nog steeds een kunstvorm, waarbij de persoonlijke creativiteit van de fotograaf het verschil maakt. Deze creatieve input is essentieel voor het creëren van een auteursrechtelijk beschermd werk. Zelfs met een simpele druk op de knop kan iemand een foto maken die beschermd wordt door het auteursrecht.

Verrassend eenvoudig

In Nederland is het verkrijgen van auteursrecht verrassend eenvoudig: je hoeft alleen maar een werk te maken (of te uiten in zang of dans). Er zijn geen formaliteiten vereist, maar er zijn wel voorwaarden: zo moet het werk creatief zijn, dat wil zeggen een eigen, oorspronkelijk karakter hebben en een persoonlijk stempel van de maker dragen. Als auteursrechthebbende krijg je vervolgens zowel exploitatierechten als persoonlijkheidsrechten. Je kunt je werk dan openbaar maken, verveelvoudigen en deze rechten overdragen aan anderen. Daarnaast heb je op basis van je persoonlijkheidsrechten, recht op naamsvermelding en kun je je verzetten tegen verminking of misvorming van je werk.

 De AI-revolutie

Nu staan we voor een nieuwe uitdaging: de opkomst van kunstmatige intelligentie (AI) zoals ChatGPT in de journalistiek zet de rol van de journalist/schrijver op scherp. Met enkele gerichte vragen en een druk op de knop kun je tegenwoordig immers een volledig artikel genereren. Dit roept vragen op over het auteursrecht. Stel wij zouden deze column geschreven hebben met behulp van AI, worden wij dan auteursrechthebbende op deze column? Of is de software die we hebben gebruikt de auteursrechthebbende op de column, of misschien wel de maker van die software? Kortom wie heeft nu eigenlijk Auteursrecht op een werk dat door een mens met behulp van AI is gemaakt?

Lees die ‘saaie’ algemene voorwaarden

Het antwoord op deze vraag is niet eenduidig. Het hangt af van de mate van creatieve inbreng van de mens. We weten we inmiddels door een uitspraak van een Amerikaanse rechter dat AI zelf geen auteursrecht kan verkrijgen, omdat het geen mens is. De eigenaar van het AI-systeem kan wel auteursrechten claimen op de gegenereerde teksten, vaak via de algemene voorwaarden. Het is dus cruciaal om deze voorwaarden zorgvuldig te lezen bij het gebruik van AI-modellen.

Jurisprudentie in ontwikkeling

Hoewel we nog in de beginfase van jurisprudentie over AI en auteursrecht zitten, zijn er al enkele richtinggevende uitspraken, vooral in de Verenigde Staten. Een interessante zaak betrof een meisje dat een stripboek maakte met behulp van AI. De rechter oordeelde dat ze geen auteursrecht kon claimen op de individuele AI-gegenereerde afbeeldingen, maar wel op het stripverhaal in zijn geheel (plaatjes/teksten en de verhaallijn). Er moet volgens de rechter tenminste sprake zijn van een creatieve prestatie en je moet invloed kunnen hebben op de uitkomst.

Bewaar je prompts

Voor creatieve professionals is het daarom ook essentieel om hun eigen inbreng bij het gebruik van AI goed te documenteren. Bewaar je prompts, leg je creatieve keuzes vast en toon aan hoe jouw persoonlijke visie het eindresultaat heeft beïnvloed. Dit helpt bij het bewijzen dat het werk mede is ontstaan door jouw creatieve input en niet slechts het resultaat is van de zogenaamde druk op de knop.

Bedreiging voor schrijvers?

Net als bij de introductie van de automatische camera, lijkt AI in eerste instantie een bedreiging voor journalisten en schrijvers. Maar net als toen, zullen deze professionals zich aanpassen en evolueren. Hun vaardigheden zullen zich uitbreiden in plaats van inperken: het stellen van de juiste vragen, grondig bronnenonderzoek en het nauwkeurig documenteren van hun eigen creatieve bijdrage, wordt steeds belangrijker. En tegelijk wordt hun werk ook een stuk eenvoudiger want AI kan je helpen grote hoeveelheden tekst te verwerken.

De mens staat (voorlopig nog) centraal

Vooralsnog heeft de rechtspraak bepaald dat alleen mensen echt creatief kunnen zijn. Een AI model kan geen creatief werk voortbrengen en AI-modellen kunnen op zichzelf dus geen auteursrechtelijk beschermd werk creëren. Maar laten we hopen dat onze rechters niet langzaam worden vervangen door AI-rechters. Want wie weet, misschien gaan die steeds meer rechten toekennen aan de AI-modellen zelf. Gelukkig is het zo ver nog niet. De menselijke touch blijft voorlopig onmisbaar in de creatieve sector. Hoewel de toekomst onzeker is, kunnen we journalisten en schrijvers geruststellen: jullie rol blijft cruciaal, zij het in een veranderende context.

Advocaten Babette Aalberts en Femmetje de Wind verzorgen regelmatig lezingen en presentaties over Auteursrecht en AI. Naast het bespreken van (inter)nationale wettelijke kaders, gaan zij ook in op de meer praktische kant, zoals het gebruik van AI in de journalistiek. Denk daarbij aan juridische afwegingen bij het schrijven van artikelen, de ethische aspecten en privacy kwesties en gegevensbescherming.