Mijn boek wordt verfilmd, wat nu?

Voor veel schrijvers en kunstenaars is het een eer dat hun Werk wordt vertaald naar doek of toneel. Maar dat betekent niet dat je zomaar al je rechten hoeft weg te geven…

Goed nieuws!

Uw werk wordt verfilmd. Een beter bericht kan je als schrijver niet ontvangen van je uitgever. En even is de euforie groot, maar dan begint de carrousel van de contractonderhandelingen te draaien en voor je het weet begeef je je als ‘naïeve creatief’ in het moeras van de ellenlange juridische bepalingen, die zelfs de zinslengtes van Proust doen verbleken. Maak dan niet de fout om zelf te gaan studeren op zo’n tekst. It’s not your job.

Toneelstuk

Karel, schrijver in hart en nieren, kreeg recent zulk geweldig nieuws. Zijn boek zou worden bewerkt tot een toneelstuk dat op alle grote kunstpodia in Nederland zou worden opgevoerd. Hij belde me en zei: ‘ik heb een contract gekregen maar ik zie geen gekke dingen.’ Ik zei dat hij het toch maar even moest doorsturen. ‘Prima, maar ik accepteer alles,’ waarschuwde hij gekscherend. ‘Zelfs als ze erin zetten dat ik mijn leven lang paars kleren moet dragen.’ En dat is nu precies de valkuil bij dit soort overeenkomsten: je bent zo blij dat je alles wel wil aanvaarden. Ook daarom is het goed een expert in te schakelen.

Alles overdragen?

In het contract dat de theatermaker had opgesteld stonden inderdaad geen hele gekke dingen, maar ik las wel dat de auteur naast een overdracht van al zijn auteursrechten op het boek, ook afstand zou doen van al zijn persoonlijkheidsrechten. Interessant. Want wat wordt daar nu eigenlijk mee bedoeld en mag dat zomaar? Volgens Karel betekende dat gewoon dat ze zijn boek ‘persoonlijk’ mochten bewerken tot een toneelstuk. Nou nee Karel. Het ligt net wat anders.

Auteursrechten

In principe kun je als maker, of je nu architect, schrijver schilder of fotograaf bent, afstand doen van alle auteursrechten die rusten op je werk. Dat betekent dat jij er niets meer over te zeggen hebt en dat degene aan wie je jouw rechten overdraagt in jouw plaats het werk kan openbaren en of verveelvoudigen. In gewone mensentaal betekent dat: ze kunnen er mee doen wat ze willen. En dat moet ook, want de producent moet vrij zijn om het werk zo in te zetten dat het voor een groot publiek interessant en voor de producent zelf lucratief wordt. In ruil daarvoor krijgt de maker een billijke vergoeding.

Persoonlijke band

Toch is het niet zo dat je al je rechten verliest bij zo’n overdracht. De wetgever heeft namelijk bepaald dat makers van creatieve werken altijd een moreel recht behouden zich te verzetten tegen bepaalde inbreuken op hun werk. Dat recht is persoonlijk en kun je niet overdragen. Dit komt voort uit de –ontroerende- gedachte dat je als maker altijd een persoonlijke band behoudt met je geesteskind. De wetgever heeft de kunstenaar willen beschermen en hem een zekere controle willen geven over hoe de wereld zijn werk zal zien. Dat hangt samen met de unieke persoonlijke band tussen de kunstenaar en zijn werk. En misschien ook wel een beetje met het praktische gegeven dat de kunstenaar vaak de zwakker partij is aan de onderhandelingstafel.

Persoonlijkheidsrechten 

Wat zijn dat dan precies, die persoonlijkheidsrechten? Nou, denk bijvoorbeeld aan: het recht je te verzetten tegen het niet vermelden van je naam bij jouw werk. Of het recht je te verzetten als iemand jouw werk verminkt of misvormt. Het gaat hier steeds om het belang dat de kunstenaar/creatief heeft bij het handhaven van zijn status -of het vestigen van zijn imago- via zijn werk.[1]

Wel of geen afstand?

Karel kon dus helemaal geen afstand doen van 'al zijn persoonlijkheidsrechten', al zou hij het hebben gewild. Maar, en nu wordt het tricky, in 1973 heeft de wetgever bepaald dat sommige persoonlijkheidsrechten toch vatbaar zijn om afstand van te doen, bijvoorbeeld ‘het recht je te verzetten tegen wijzigingen in het werk door derden’. Een handige bepaling voor producenten die een boek moeten bewerken tot een scenario. Zij kunnen niet in onzekerheid blijven of een Auteur bij nader inzien toch nog in verzet komt. Dat de wetgever heeft bepaald dat je afstand kan doen van enkele persoonlijkheidsrechten betekent á contrario ook dat je van de overige persoonlijkheidsrechten dus geen afstand kan doen. Ook niet middels een contract. Je kunt je als maker altijd verzetten tegen ‘misvorming’, ‘verminking’ en of ‘aantasting’ van je werk. (Let wel, ook hier moet een rechter toetsen naar redelijkheid. Dus er moet schade zijn aangebracht aan jouw eer of goede naam, jouw status en imago, om een vordering in rechte toe te wijzen).  

Carnavalskraker

In dit kader is er een toepasselijke casus waarin een liedjesmaker, die zijn nummer zag worden geript tot een carnavalskraker met Tilburgs accent, ingreep omdat hij de noodzaak voelde zijn werk te beschermen tegen deze verminking.[2] De advocaat van de carnavalszanger beweerde echter dat de liedjesmaker helemaal geen recht had omdat hij ‘al zijn rechten’ had overgedragen aan Stemra. De rechter maakte daarmee korte metten: immers, je persoonlijkheidsrechten kun je niet overdragen. De rechter oordeelde dat de carnavalszanger inderdaad inbreuk had gemaakt op de persoonlijkheidsrechten van de liedjesmaker en de zanger moest de liedjesmaker vergoeden in de schade die hij had geleden.

Ieder zijn vak

Het is logisch dat je dit soort dingen niet precies weet als je je dagelijks bezighoudt met liedjes componeren, mooie zinnen bedenken, bijzondere portretten schieten of innovatieve gebouwen ontwerpen. Maar erken dat en wees zo slim om als je een contract onder je neus geschoven krijgt, niet zelf creatief te gaan zitten borduren op de tekst. Roep hulp in van een expert, voor wie dit dagelijkse kost is.

In het geval van Karel kon ik zo voorkomen dat hij contractueel afstand deed van al zijn persoonlijkheidsrechten. De wederpartij maakte er geen probleem van en zo was het voor Karel tenslotte alleen maar goed nieuws dat zijn boek bewerkt werd voor toneel. De paarse kleding kon gewoon in de kast blijven.

Iedereen happy. 

[1] Ben je een free lance ghost writer dan heb je waarschijnlijk niet zo’n persoonlijke band met je werk en liggen de verhoudingen weer anders.

[2]ECLI:NL:RBZWB:2023:1078